Tính triết học trong “Trường học Athens” của Raphael

Đến tận bây giờ và mãi sau này, những bức tường của Tòa thánh Vatican sẽ không bao giờ được phục chế, mà trái lại nó sẽ được gìn giữ và bảo tồn như những di sản văn hóa cấp quốc gia. Bởi lẽ ở đó là nơi đã để lại dấu ấn tài hoa của một trong những danh họa kỳ tài bậc nhất của nền hội họa Ý thời Phục Hưng - Raffaello Santi.

Tinh triet hoc trong Truong hoc Athens cua Raphael

Trường học Athens.

“Trường học Athens” là một trong bốn chủ đề mà Rafael đã chọn để khắc lên tường (các chủ đề còn lại gồm: Thần học “Disputa”, thơ ca “Parnassus” và luật học “Jurisprudence”), và cũng là kiệt tác được nhắc đến nhiều nhất khi những nhân vật trong tranh của ông đều đại diện cho cái nôi của sự phát triển văn hóa loài người: Triết học và khoa học.
“Trường học Athens” được Rafael cặm cụi làm trong gần 3 năm trời (đầu 1509 - cuối 1511) và cũng là tác phẩm lấy của ông nhiều tâm huyết nhất. Ông sử dụng lối vẽ chiều sâu để mở rộng không gian bức tường và nghệ thuật phối cảnh để làm nổi bật hình ảnh những nhân vật trung tâm. Bên cạnh đó, ông cũng sử dụng phong cách “giải phẫu học” của Michelangelo để khắc họa đến từng chi tiết vẻ đẹp cơ thể của mỗi nhân vật và nghệ thuật “sáng, tối” của Leonardo de Vinci để làm bừng sáng kiệt tác của mình. (Hình 1)

Heraclitus

Trước đây, Rafael từng gây được sự chú ý của giới thưởng ngoạn khi ông là người đầu tiên lột tả vẻ đẹp của mẹ Maria ở góc độ “người” nhất, Madonna của ông mang đầy tình yêu thương và “nhân bản”, một hình mẫu khác xa Madonna của những họa sĩ trước đó, những thiên thần với vẻ đẹp ở trên cao chứ không phải là vóc dáng của người đàn bà ở góc độ thuần khiết nhất, đẹp nhưng xa vời vợi. Và cũng ở đó, Rafael luôn xếp đặt Madonna ở vị trí tâm điểm. Ở “Trường học Athens”, ông cũng dùng phong cách này. Có nhà phê bình cho rằng: “Trường học Athens không đơn giản chỉ là một ngôi trường theo nghĩa bình thường, mà ở đó là tập hợp những vĩ nhân của nhân loại, mỗi nhà hiền triết, nhà khoa học đều được Rafael nổi bật hóa vị trí của mình trong bức tranh, và vì thế có thể hiểu đây là ngôi trường đặt nền móng thiết lập hệ tư tưởng cho loài người”. Phục Hưng là thời mà những giá trị Hi Lạp và La Mã cổ xưa sống dậy, vẻ đẹp con người, tư tưởng cũ được tôn vinh. Rafael chọn triết học làm đề tài cũng không nằm ngoài xu hướng của chủ nghĩa nhân văn thời kỳ này. “Trường học Athens “ là sự vinh danh thế giới trước khi Chúa ra đời. Triết học trong góc nhìn mới mẻ của khoa học, toán học, nghệ thuật tạo hình cho đến những bản chất phát triển tự nhiên của con người đều xuất phát từ thần học và tôn giáo. Hai ông tổ của nghành triết học, thầy trò Plato và Aristotle chễm chệ vào đứng giữa bức tranh như đại diện cho hai trường phái triết học tương phản nhau (Hình 2). Plato với ngón tay phải chỏ lên cao tượng trưng cho Trời, còn Aristote để xấp lòng

Pamernides

bàn tay như đối chọi với Trời, hình ảnh tượng trưng cho Đất. Đó là phong cách của hai triết gia, một người theo đuổi lý thuyết siêu hình, còn một người bảo vệ những logic khoa học thực tế. Ở phía bên trái, những người theo hướng của Plato như đang nghiên cứu sự huyền bí của vũ trụ, còn phía bên phải những nhà triết học theo Aristotle đang chăm chú theo dõi những quy luật phát triển tự nhiên của con người. Cái hay của Rafael là ông đã phân loại rạch ròi hai trường phái triết học: Siêu hình và thực tế lồng vào trong cùng một tổng thể bức tranh như để tôn vinh sự cần thiết của cả hai trường phái này. Hai triết gia, một người “ngước” lên Trời, một người “hướng” xuống Đất, cùng nhau đứng dưới mái vòm Athens mở ra bầu trời xanh. Thêm tí nữa, cuốn sách trên tay Plato được đặt theo hình dọc còn trên tay Aristotle lại được đặt theo hình ngang tượng trưng cho sự “dọc, ngang” của trời đất. Plato theo phương thẳng đứng còn Aristotle theo hướng nằm ngang và hai đường thẳng ấy gặp nhau ở một điểm chung duy nhất, tính “Vĩnh viễn”, một hình ảnh tượng trưng mà không phải họa sĩ nào cũng lột tả được về bản chất.
Không chỉ có thế, “Trường học Athens” là một tổng thể bao gồm những nhân vật kiệt xuất, những nhân vật mang đầy tính tư tưởng của nhân loại. Socrates đứng bên trái (gần Plato) đang thuyết giảng luân lý cho học trò (Hình 3). Còn bên phải, Euclid đang thể hiện một minh họa hình học cho những người xung quanh (Hình 4), phía sau ông là Zoroaster (triết gia Hi Lạp, người sáng lập ra tôn giáo Parsees) và Claudius Ptolemy (nhà thiên văn học người Hi Lạp), mỗi người cầm một quả cầu nhỏ. Không khó để nhận thấy quả cầu của Zoroaster mang hình dáng thiên đàng còn của Ptolemy là một quả cầu giống như quả đất (theo Hình 4). Quả đất tượng trưng cho kiểu triết học khoa học tự nhiên và con người, còn quả cầu Thiên đàng biểu trưng cho thần học, một mối liên hệ mật thiết giữa nghiên cứu bản chất tôn giáo, Chúa Trời với trí tuệ con người. Ở giữa bức tranh là hiền triết

Xenophon

Diogenes đang ngồi suy nghĩ (Hình 5), có lẽ Rafael để ông ngồi một mình vì tính đa nghi và nghi ngờ tất cả mọi thứ của ông. Lẩn quất trong đám đông còn có Xenophon (sử học và triết gia Hi Lạp, Hình 6), nhà toán học Pythagoras (Hình 7), Parmenides (triết gia và nhà thơ Hi Lạp, Hình 8), Helacritus (Triết gia Hi Lạp, Hình 9), Epicurus (Triết gia Hi Lạp, Hình 10)… và tất cả đều có điểm sáng ở vị trí của mình.
Chỉ với bức “Trường học Athens” mà có người đã đánh giá Rafael miêu tả lại được cả một nền tư tưởng “Hi Lạp cổ đại” tại La Mã thời Phục Hưng (thế kỷ 14,15,16). Rafael hiểu rõ được tư tưởng nhân văn thời đó và thể hiện nó qua nhiều chất liệu khác nhau. Bản thân Rafael là một người mộ đạo, thờ kính Chúa và ông cũng mất vào ngày thứ 6 (ngày Chúa qua đời) ở tuổi 37 khi mà bức tranh ca ngợi Chúa (The Transfiguration) vẫn còn đang dang dở. “Trường học Athens” hay thánh đường của những triết gia bây giờ đã thành bất tử và rất nhiều họa sĩ đã bị ảnh hưởng từ bức tranh này.